Schizofrenia jest klasyfikowana jako psychoza, która jest rodzajem zaburzeń psychicznych. Jej główne cechy to specyficzne problemy z procesem myślenia oraz percepcją otoczenia, a także wyrażanie uczuć, które jest nieadekwatne do danej sytuacji lub płytkie.
Podstawowe przyczyny schizofrenii są uważane za biologiczne. Najbardziej prawdopodobnymi hipotezami wyjaśniającymi genezę tej choroby są kłopoty z rozwojem układu nerwowego, prowadzące do anomalii w systemach neuroprzekaźników – dopaminy, serotoniny, noradrenaliny. Poza tym, istotną rolę mogą odgrywać inne czynniki, które nie są jeszcze w pełni zbadane, takie jak kwas gamma-aminomasłowy czy kwas glutaminowy.
Schizofrenia oddziałuje na wszystkie aspekty osobowości pacjenta: uczucie własnej tożsamości, unikalności i odrębności od innych ludzi. Chorzy na schizofrenię tracą umiejętność kontrolowania własnego zachowania.
Urojenia są jednym z najpowszechniejszych objawów schizofrenii (choć mogą występować też w innych chorobach). Są to nieprawdziwe przekonania, w które pacjenci wierzą mimo oczywistych dowodów na ich fałszywość. Urojenia mogą mieć różną treść, ale niektóre są szczególnie charakterystyczne dla schizofrenii – na przykład przekonanie, że wszystkie myśli, nawet te najbardziej prywatne, są „odsłonięte” i znane innym.
W schizofrenii często występują omamy, zazwyczaj w postaci „głosów”, które chory słyszy tak jak faktyczne dźwięki. Głosy te zwykle są nieprzyjemne, krytykują pacjenta, szydzą z niego, wydają groźby lub nakazują wykonywanie czynności, których pacjent nie chce zrobić.
Proces myślenia osoby chorej na schizofrenię staje się niejasny – centrum problemu jest tracone z pola widzenia, na pierwszy plan wysuwają się mało istotne szczegóły. Bieg myśli traci płynność, jest niespodziewanie przerywany, kolejne myśli pojawiają się bez związku z poprzednimi.
Bardzo wiele objawów dotyczących myślenia, percepcji i emocji może pojawiać się w różnych chorobach i zaburzeniach psychicznych. Niektóre z nich są jednak szczególnie właściwe dla schizofrenii. Są to między innymi urojenia odsłonięcia myśli, urojenia kontroli obcych sił nad myślami i czynnościami chorego, urojenia posiadania nadludzkich mocy czy bycia wybranym do spełnienia ważnej misji, omamy słuchowe i dotyczące innych zmysłów, rozkojarzenie toku myślenia, brak zdolności abstrakcyjnego myślenia, problemy z aktywnością ruchową, płytkość reakcji emocjonalnych, brak zainteresowań i celowości zachowania, unikanie kontaktu z ludźmi, brak dbałości o wygląd i higienę.